Правовое регулирование цен и тарифов

istifadə edilirdi. Belə iqtisadi islahatlar adı altında büdcə kəsrini qiymətləri və vergiləri yüksəltməklə doldurmaq təcrübəsi tətbiq edilirdi ki, bu da müəssisələrin maliyyə vəziyyətinin çətinləşməsinə və vergidən yayınma hallarının artmasına səbəb olurdu.

Bütün bunların nəticəsi idi ki, keçid dövrünün ilk illərində qiymətlərin sərbəstləşdirilməsi heç də əhalinin sosial müdafiə tədbirləri ilə ayaqlaşmadı və nəticədə az gəlirli əhalinin vəziyyəti daha da pisləşdi, yüksək gəlirlilər isə daha da varlandı. Bu isə cəmiyyətdə təbəqələşməni gücləndirməklə sosial gərginliyin artması üçün başlıca amilə çevrildi.

Инфлйасийанын юлчцлмяси онун мащиййятинин даща айдын эюстярилмясиня имкан верир. Елмдя инфлйасийа гиймят индекси васитясиля юлчцлцр. Ян чох истифадя олунанлар ЦДМ-нин дефлйатору, истещлакчы вя истещсалчы гиймятляри индексидир.

ЦДМ-нин дефлйатору: Номинал ЦДМ-нин Реал ЦДМ-я нисбятиня дейилир. Реал ЦДМ сечилян щяр щансы бир базис илинин гиймятляриндян истифадя етмякля щяр ил истещсал олунан ямтяя вя хидмятлярин цмуми дяйяринин щесабланмасыдыр. Номинал ЦДМ ися cари илин гиймятляри иля юлчцлян ЦДМ-дир. ЦДМ-нин дефлйатору иля гиймятлярин цмуми сявиййясиндяки дяйишмяляри мцяййян етмяк олур:

ЦДМ-нин дефлйатору =(Номинал ЦДМ / Реал ЦДМ) х100

вя йа

ЦДМ-нин дефлйатору =(Σ ПитхГит/ΣПи0хГи0)х100

Бурада;

Пит – cари илдя истещсал олунан ямтяя вя хидмятлярин гиймяти

Пи0 – базис илиня аид олан гиймятляр

Гит – cари илдя истещсал олунан ямтяя вя хидмятлярин мигдары

Ги0 – базис илиндя истещсал олунан ямтяя вя хидмятлярин ми-гдары

Истещлак гиймятляри индекси: Истещлак гиймятляри индекси щяр щансы шящяр вя йа район цзря истещлакчыларын сатын алдыьы мцяййян бир сабит ямтяя вя хидмят сябятинин дяйярини вя йа хярcини юлчцр.Беляликля, мцяййян бир сосиал-игтисади групун мювcуд йашайыш сявиййясини тямин етмяк цчцн хярcлямяляри лазым олан пул мигдарындакы дяйишмяляр ортайа гойулур:

Истещлакчы гиймятляри индекси= (ΣПитхГит/ΣПи0хГи0)х100

Бурада эюстярилян параметрляр дя йухарыдакыларла ейнидир.Садяcя онларын мигдар, чешид вя гиймятляри арасында фярглиликляр ола биляр.Кясрин мяхряcи базис илиндяки сябятин дяйярини, суряти ися cари илдяки дяйярини эюстярир. Истещлак гиймятляри индекси иля ЦДМ-нин дефлйатору арасында ашаьыдакы фяргляр вардыр:

1)ЦДМ-нин дефлйатору даща эениш ямтяя вя хидмят групунун гиймятини юлчцр

2)ЦДМ-нин дефлйаторуна идхал олунан ямтяя вя хидмятляр дахил дейил

3)ЦДМ-нин дефлйатору бцтювлцкдя игтисадиййаты ящатя едир

Истещсал гиймятляри индекси: Истещсал, йа да топтансатыш гиймят индексляри дя инфлйасийанын юлчцлмясиндя ящямиййятлидир.Бу индекс бюлэц системинин илк мярщялясиндяки гиймятляри юлчмяйя йюнялмишдир.Истещсал гиймяти индекси тиcарят ямялиййатларынын илк пиллясиндяки гиймятляря эюря щесабланыр.Йяни топдансатыш гиймяти индексидир вя истещлак гиймятляри индексиня нисбятян даща еластикдир.Истещлак гиймяти индексиндян бир фярги дя одур ки, бура хаммал вя йарымфабрикатларын да гиймятляри аиддир.

Мювcуд ил цчцн инфлйасийа сцряти ися ашаьыдакы дцстурла щесабланыр:

[(Иж-Иб)/Иб]х100

Бурада;

Иж-Cари илин гиймят индекси

Иб-Базис илинин гиймят индекси

Bütün bunları nəzərə alaraq respublikada gedən inflyasiya prosesini daha dərindən öyrənmək üçün istehlak qiymətləri indeksinə nəzər yetirək:

İllər Ümumi indeks Ərzaq malları

Içkilər və tütün Qeyrı-ərzaq malları Xidmətlər

1992 1012,3 1075,2 993,1 376,3

1993 1223,1 1385,6 874,7 491,8

1994 1763,5 1793,3 1185,8 3353,7

1995 511,8 522,4 408,0 601,3

1996 119,9 117,6 117,0 166,3

1997 124,3 117 123,6 250,3

1998 123,3 115,5 122,2 266,0

1999 112,8 102,8 119,1 272,2

2000 114,9 105,2 121,4 270,8

2001 116,6 108 121,6 267,4

2002 119,9 112 124,3 267,0

2003 122,5 115,6 125,6 266,3

2004 130,8 127,1 127,5 268,4

2005 143,2 141,3 134,3 294,5

Cədvəldən göründüyü kimi 1992-ci ildən 1995-ci ilə qədər Respublikada yüksək inflyasiya tempi mövcud olmuşdur.

Göründüyü kimi qiymət və tariflərin belə tez liberallaşdırılması gözlənilən nəticəni vermədi. Bu zaman A.R. Prezidentinin 24 dekabr 1992-ci il tarixli “İnhisarçı birlik və müəssisələrin məhsullarının (xidmətlərinin) qiymət və tariflərinin dövlət tənzimlənməsi haqqında” fərmanına müvafiq olaraq rentabelliyə 20%-dən 40%-ə qədər son hədd müəyyən edildi, qiymət və tariflərin dəyişilməsi qiymət orqanında deklarasiya olunması yolu ilə həyata keçirilməsi qərara alındı. İnhisarçı müəssisələrin tətbiq etdikləri qiymət və tariflər üzərində nəzarət funksiyasını Respublika Dövlət Antiinhisar və Sahibkarlığa kömək komitəsi həyata keçirir(2001-ci ildən etibarən İqtisadi İnkişaf nazirliyi).

Respublika Nazirlər Kabinetinin 5 noyabr 1994-cü il tarixli “Çörək və çörək məmulatlarının qiymətlərinin tənzimlənməsi və əhalinin bu məhsullarla təmin edilməsinin yaxşılaşdırılması haqqında” qərarına müvafiq olaraq 1 fevral 1995-ci ildən etibarən çörək məmulatlarının qiymətləri sərbəstləşdirildi.

2004-cü il 4 mart tarixli “Azərbaycan Respublikasının Feldyeger rabitəsi orqanı tərəfindən göstərilən xidmətlərin tarifləri haqqında” A.R. Nazirlər Kabinetinin Qərarına əsasən Feldyeger rabitəsi orqanı tərəfindən aşağıdakı xidmət tarifləri müəyyən edilmişdir:

Sıra

№-si

Xidmətlərin və göndərişin növü

Ölçü vahidi Tarif-manatla (ƏDV-siz)

Zərflərin çatdırılması

1. Dövlətlərarası marşrutlar ilə - çəkisi 1 kq-a qədər olan 1 kq üçün 9000

1.1. Çəkisi 1 kq-dan artıq olan hər zərfə əlavə (tam və ya tam olmayan) 1 kq üçün 1000

2. Şəhər marşrutları ilə - çəkisi 1 kq-a qədər olan 1 kq üçün 8000

2.1. Çəkisi 1 kq-dan artıq olan hər zərfə əlavə (tam və ya tam olmayan) 1 kq üçün 1000

Bağlamaların çatdırılması

3. Dövlətlərarası marşrutlar ilə - çəkisi 5 kq-a qədər olan 1 bağlama üçün 12000

3.1. Çəkisi 5 kq-dan artıq olan hər bağlama üçün əlavə (tam və ya tam olmayan) 1 kq üçün 5000

4. Şəhər marşrutları ilə - çəkisi 5 kq-a qədər olan 1 bağlama üçün 10000

4.1. Çəkisi 5 kq-dan artıq olan hər zərfə əlavə (tam və ya tam olmayan) 1 kq üçün 3000

Əlavə xidmətlər

5. Bağlama və zərflərin qəbulu üçün

5.1. Nəqliyyatın göndərilməsi 1 çağınş 10000

5.2. Əməkdaşın göndərilməsi 1 çağırış 4000

Qeyd. Sifarişçi özü korrespondensiyanı Feldyeger rabitəsi orqanına təqdim etdiyi halda ondan nəqliyyata və çağırışa görə haqq alınmır.

Əsas kommunal xidmətləri tarifləri son zamanlara qədər yerli icra hakimiyyəti orqanları tərəfində